Na Jeffrey Moyo
HARARE, Zimbabwe (IDN) – Katika maeneo ambayo hayajakaliwa nyuma ya nyumba huko Bloomingdale, kitongoji cha watu wenye kipato cha kati katika mji mkuu wa Zimbabwe Harare, mashamba mengi ya mahindi na bustani ya mboga yameibuka huku wakazi wa mijini wakivumilia matatizo ya kiuchumi wakibadili kilimo cha mashambani.
Zambia, licha ya kuibuka katika mzozo wa kiuchumi wakati wa utawala wa Rais wa zamani Edgar Lungu uliomalizika mwaka jana, ina makumi ya wakazi wa mijini wanaotumia kilimo ili kuongeza mapato yao.
Vile vile kwa raia wa Msumbiji mashariki mwa Zimbabwe, ambao wamegombea kila kipande cha ardhi kilicho wazi katika miji na miji katika taifa hilo la pwani.
Isitoshe, Malawi, iliyoko kaskazini mwa Zimbabwe, ina kilimo cha mijini kuwa njia ya maisha.
Kwa hakika, huku Waafrika wengi wa Kusini wakikabiliana na mfumuko wa bei na upungufu wa chakula, makundi ya wakazi wa mijini katika eneo lote wanabadilika kwa haraka na kutumia kilimo katika mashamba yao.
Kote katika kanda, vyombo vya habari vimekuwa vimejaa ripoti za viwanda kufungwa katika miongo kadhaa iliyopita, na kuwaacha wahamiaji wengi wa vijijini kwenda mijini na mijini, wakiwa wamekwama.
Kwa wengine, chaguo limekuwa kuhama kwa kilimo cha nyuma ya nyumba katika nyumba zao za jiji.
Livias Gono mwenye umri wa miaka 63 wa kitongoji cha Mufakose chenye msongamano mkubwa wa watu, sasa anatuma magunia ya mahindi yaliyovunwa kutoka mashambani kwake kwa jamaa zake walioumwa na njaa katika kijiji chake huko Mberengwa.
Mberengwa ni wilaya ya vijijini ya Zimbabwe katika Mkoa wa Midlands nchini humo.
Takriban kila mwaka, wanakijiji wa Mberengwa ambao ni pamoja na jamaa wa Gono, wamekuwa wakiumwa na njaa huku kukiwa na ongezeko la athari za mabadiliko ya tabianchi.
“Natuma mazao yangu mengi ya mahindi kwa jamaa zangu katika kijiji changu cha Mberengwa kwa sababu kila mara wana ukame,” Gono aliiambia IDN.
Kwa asilimia 90 ya ukosefu wa ajira nchini Zimbabwe, njaa haijawaepusha wakazi wa mijini pia, na kuwalazimu wengi wao kujitosa katika kilimo katika mashamba yao.
Mwaka jana, njaa katika maeneo ya mijini nchini Zimbabwe iliwaacha watu milioni 2.4 wakihangaika kukidhi mahitaji yao ya kimsingi ya chakula, kulingana na ripoti ya Kamati ya Kutathmini Athari za Zimbabwe ( ZimVAC ).
ZimVAC ni kamati ya ushauri ya kiufundi inayojumuisha wawakilishi kutoka serikalini, washirika wa maendeleo, Umoja wa Mataifa na mashirika yasiyo ya kiserikali.
Mfumuko wa bei wa kila mwaka wa asilimia 269 pia umewashinda wakazi wa mijini wa Zimbabwe.
Nchini Zambia, hata kama mfumuko wa bei ulipunguzwa wakati Rais Hakainde Hichilema aliingia madarakani mwaka jana, wakazi wa mijini bado wanapaswa kuendelea na kilimo cha mashambani.
Watu kama hao ni kama Laura Phiri mwenye umri wa miaka 47, mjane mwenye watoto watano, ambaye anaishi katikati mwa mji mkuu wa Lusaka, ambako amejitolea kulima mboga mboga ili kuongeza mlo wa familia.
“Sina kazi na kama sitafanya hivi, watoto wangu watakufa njaa,” Phiri aliiambia IDN.
Kulima mboga katika shamba lake pia kumemwezesha Phiri kupata mapato ambayo ametumia kulipa bili za kila mwezi.
“Ninapata takribani Kwacha 3,000 za Zambia (takriban dola 180 za Marekani) kila mwezi kutokana na kuuza mboga, kumaanisha kuwa hii imenipa maisha mapya,” Phiri alisema.
Kennias Banda mwenye umri wa miaka 53 huko Kitwe, jiji la tatu kwa ukubwa nchini Zambia, wamebadili uzalishaji wa mifugo ili kupata mapato.
Yeye (Banda) alisema anafuga kuku kwa ajili ya kuuza—ndege 400 nyumbani kwake Kitwe.
Zambia ina asilimia 13 ya ukosefu wa ajira.
Lakini taifa hilo la Kiafrika pia limekuwa na wakazi wake wa mijini wakikabiliana na njaa.
Matokeo yake, Mpango wa Chakula Duniani umekuwa katika rekodi nchini Zambia kutoa familia maskini zaidi katika maeneo ya mijini yenye kipato cha chini kwa Kwacha 400 za Zambia, kama dola za Marekani 22 kwa mwezi, zinazotosha kukidhi nusu ya mahitaji yao ya chakula cha kila siku.
Ikiwa na idadi ya watu wapatao milioni 19, umaskini umekuwa sifa ya watu wanaoishi mijini nchini Zambia, huku takwimu zikionyesha kuwa kati ya watu milioni 4.3 wanaoishi katika miji na miji ya Zambia, asilimia 34 wanaishi katika umaskini uliokithiri huku asilimia 18 wakiwa maskini wa wastani. .
Daniel Chanda, mtaalam wa maendeleo wa Zambia, alisema “kilimo cha mijini kimesaidia kupanua mtazamo wa kiuchumi wa miji na miji kupitia kilimo cha mazao ya chakula katika mashamba”.
Huku kilimo cha mashamba ya mijini kikiongezeka nchini Zambia, yeye (Chanda) pia alisema hii imeongeza shughuli za ujasiriamali katika miji na miji katika taifa hilo la kusini mwa Afrika.
Nchini Malawi, kilimo cha mijini pia kimeiba maonyesho hayo, na kuwavutia wengi kama Lucia Bandawe mwenye umri wa miaka 45 huko Lilongwe mji mkuu wa nchi hiyo.
“Nilipokuwa nikikua, hakukuwa na bustani za mboga mijini, lakini sasa yote yamebadilika kwani watu wanalima nyuma ya nyumba zao,” yeye (Lucia), aliiambia IDN.
Hata hivyo hivi majuzi, kulingana na Bandawe , kilimo cha mijini nchini Malawi kililazimishwa zaidi na vikwazo vya kutembea vilivyoanzishwa kufuatia Covid-19 miaka miwili iliyopita.
Kisha, akikabiliwa na upungufu wa chakula huku Wamalawi wa mijini wakikaa ndani, Bandawe alisema wengi wao walilazimika kugeukia kilimo.
Sasa, hata vizuizi vya coronavirus vikiwa karibu kutoweka, kilimo cha mashambani katika miji na miji imelazimika kubaki, na kuwa sehemu ya maisha ya Wamalawi wa mijini.
Kumbukani mwenye umri wa miaka 63 Bvumbwe , mvuvi katika Blantyre nchini Malawi, ni mmoja wa wakulima wa mijini kama hao.
“Mimi binafsi nadhani kama kikipewa kuungwa mkono, kilimo cha mijini kinaweza kuwa njia ya kuondokana na umaskini katika miji ya hapa Malawi kwa sababu watu wengi hawana ajira,” Bvumbwe aliiambia IDN.
Yeye ( Bvumbwe ) alisema hili hata kama wanaharakati wengi wa mashirika ya kiraia wa Malawi kama Jimson Bwanali wanaendelea kuwa na mashaka kuhusu wazo hilo zima.
“Watunga sera lazima wachunguze kwa taarifa sahihi zaidi kuhusu jinsi kilimo cha mijini kinavyochangia katika kukabiliana na upungufu wa chakula na umaskini hapa. Ni vigumu kujua ni lini watu wachache wanafanya hivi,” Bwanali aliiambia IDN.
Katika Bonde la Infulene nchini Msumbiji , ambalo ni ukanda wa kijani kibichi nchini humo, kilimo cha mboga huko ni kikubwa, huku wakulima wakitumia fursa ya mto Milauze kugawanya miji ya Maputo na Matola na Costa do Sol, huku kilimo cha mjini humo kikifanywa na watu kadhaa. .
Takwimu za takwimu kutoka serikali ya Msumbiji zinaonyesha kwamba huko Maputo na eneo jirani, zaidi ya wakulima wadogo 10,000 wanafanya kilimo ndani ya jiji hilo-mji mkuu wa nchi hiyo.
Ikiorodheshwa ya 181 kati ya nchi 189 katika Fahirisi ya Maendeleo ya Binadamu ya 2020 na inayopatikana kusini-mashariki mwa Afrika, Msumbiji ni nchi ya kipato cha chini, yenye upungufu wa chakula na idadi kubwa ya watu wa vijijini milioni 28.
Wakati huo huo, nchini Namibia, wizara ya kilimo ya nchi hiyo imeingia katika rekodi katika vyombo vya habari kuzindua mradi maalum wa kilimo cha mijini unaolenga kuimarisha uwezo wa kujitosheleza kwa chakula nchini humo.
Haya yanajiri wakati Umoja wa Mataifa ukikadiria kuwa asilimia 66 ya watu duniani watakuwa wakiishi mijini ifikapo mwaka 2050, ikimaanisha kuwa kilimo cha mashambani kinaweza kuwa jibu pekee la mahitaji ya chakula katika siku zijazo.
Nchini Botswana, inakabiliwa na ukuaji wa polepole wa uchumi huku kukiwa na ukuaji wa haraka wa miji, baadhi ya watu tayari wamelazimika kugeukia kilimo cha mijini pamoja na kilimo cha kibiashara mijini na pembezoni mwa miji.
Katika Cape Town ya Afrika Kusini, mashamba madogo ya mjini Phillippi (eneo linalochukua takriban kilomita za mraba 34)—yanakodishwa kwa watu wanaolima chakula, na hivyo kupata mapato.
Kitendo cha kawaida sasa, kilimo cha mijini nchini Eswatini (zamani Swaziland) bado ni shughuli haramu ambayo haiungwi mkono na sheria za manispaa licha ya uwezo wake unaojulikana wa kukabiliana na upungufu wa chakula.
Nchini Lesotho, katikati ya uhamiaji kutoka vijijini hadi mijini, kilimo kimezidi kuonekana kama dawa ya uhaba wa chakula mijini.
Kwa hakika, Lesotho imejitokeza mara kwa mara katika vyombo vya habari vya Afrika na kimataifa kama nchi iliyoharibiwa na ukame, njaa na uhaba wa chakula. [IDN- InDepthNews – 30 Novemba 2022]
Picha: Baadhi ya Wazimbabwe wa mijini wamekimbilia kupanda mboga katika mashamba yao ili kuongeza chakula kutokana na mfumuko wa bei unaoongezeka nchini humo. Credit: Jeffrey Moyo /IDN.