Uchambuzi na Jeffrey Moyo
HARARE (IDN) – Sawa katika suruali zilizofifia na shati na jozi mzee ya viatu yenye madoa ya mchanganyiko wa viraka na mashimo, Jemitius Simango mwenye umri wa miaka 38 hutembea kando ya Barabara ya Kwanza katika mji mkuu wa Zimbabwe na gunia kubwa lenye chupa tupu za plastiki mgongoni mwake akifukua mapipa ya takataka katika kutafuta thamani.
Simango ana Stashahada ya Masoko kutoka Chuo cha Ufundi cha Harare nchini Zimbabwe na katika mtazamo wa kwanza wengi humuona kama kichaa, ingawa yeye ni mtu wa kawaida katika ‘kazi’ akijaribu kuendesha maisha dhidi ya kuongezeka kwa uchumi wa kushindwa katika hili taifa la Kusini mwa Afrika. Baada ya kushindwa kupata ajira, wengi kama Simango wamegeuka kufanya kazi duni mbalimbali kwa maisha yao.
Bila ajira ya heshima, Simango amevumilia kuongezeka kwa umaskini wakati Zimbabwe imeendelea kutekeleza sera za kiuchumi zizizoendana kabisa na kuleta ajira tofauti na Lengo la 8 la Maendeleo Endelevu ya Umoja wa Mataifa la kukuza umoja na ukuaji endelevu wa uchumi na kazi ya heshima kwa wote.
Kwa kiwango cha ukosefu wa ajira wa Zimbabwe unaoenda juu karibu asilimia 90, ukuaji endelevu wa uchumi unaweza kuwa kazi ngumu kwa nchi hii, huku kukiwa na kuenea kwa kampuni kufungwa na kusukuma mamilioni ya watu nje ya ajira rasmi.
Mamlaka ya Hifadhi ya Jamii ya Taifa ya Zimbabwe mwaka wa 2013 (MHJT) Ripoti ya Usajili na Kufunga ya Mwajiri ya kipindi cha Julai 2011 hadi Julai 2013 ilionyesha kuwa makampuni 711 katika mji mkuu wa nchi, Harare, yalikuwa yamefungwa, na kuwaacha zaidi ya watu binafsi 8,000 bila ajira.
Kwa Wazimbabwe wengi walioumizwa kiuchumi kama Simango, ajira ya heshima imekuwa kitu cha zamani. “Badala ya kuona nchi yetu ikipata mafanikio katika kujenga ajira nzuri kwa wote, kila kitu hapa kinaonekana kufanya kazi dhidi ya lengo la Umoja wa Mataifa la kukuza ukuaji wa uchumi endelevu,” aliambia IDN.
Hata pamoja na mkakati bora kufufua uchumi wa nchi – Ajenda ya Zimbabwe kwa ajili ya Mageuzi Endelevu ya Kijamii na Kiuchumi (AZimmekk) – inaonekana hakuna muhula katika vita vya kuboresha ukuaji wa uchumi.
Mpango wa AZimmekk uliundwa na uongozi wa chama cha Muungano wa Kizalendo Mbele cha Kitaifa cha Afrika cha Zimbabwe cha nchi hii mwaka wa 2013 ili kufikia maendeleo endelevu kwa njia ya maliasili tele na binadamu wa nchi lakini, na bila shughuli ikiendelea mpangoni, huijaonyesha wenyewe uwezo wa kukuza ukuaji wa uchumi endelevu.
“AZimmekk inakosa fedha na pia haina wanunuzi wa kununua ndani kutoka taasisi za fedha za kimataifa,” Tapiwa Mashakada, Waziri wa Fedha wa kivuli wa Vuguvugu la Mabadiliko ya Kidemokrasia wa upinzani wa Zimbabwe, aliambia IDN.
Matokeo yake ni kwamba watu wengi kama Simango wamelazimika kuangua mipango ya kukata tamaa kwa ajili ya kuishi katika uchumi wa nchi ulioporomoka. “Mbali na kukusanya vyombo tupu vya plastiki kwa ajili ya kusindika, mimi pia hufanya kila aina ya ajira zenye kipato ili kuweza kuishi wakati mke wangu ni muuzaji katika mji mkuu, ambapo watoto wetu wanaokwenda shule hujiunga naye kila siku baada ya shule,” Simango aliambia IDN.
Hata hivyo, Zimbabwe si nchi pekee katika sehemu hii ya dunia inayokabiliwa na matatizo inapokuja suala la kukuza ukuaji wa uchumi endelevu. Nchini Afrika Kusini, kwa mfano, ukosefu wa ajira unafikia asilimia 27 ya wakazi wa taifa ya watu wapatao milioni 52, kwa mujibu wa Takwimu ya Afrika Kusini, wakati Zambia pia inakabiliwa na uhaba wa ajira ambapo ni karibu asilimia 14 makadirio ya jumla ya watu milioni 15 wa nchi hiyo.
Kwa kweli, Kusini mwa ukanda wa Afrika nzima inasimama katika hatua ngumu mbali na kama lengo la maendeleo endelevu (LME) la ukuaji wa uchumi linahusika. Baadhi ya viwango vya juu vya ukosefu wa ajira katika bara la Afrika ni katika Kusini mwa Afrika, ambapo asilimia 51 ya wanawake vijana na asilimia 43 ya vijana hawana ajira.
Mwezi Mei mwaka huu, Waziri wa Fedha na Maendeleo ya Uchumi wa Zimbabwe bwana Patrick Chinamasa aliwaambia waandishi wa habari kuwa serikali ilikuwa inazindua mkakati wa miaka mbili wa kupunguza umaskini ambao “utalenga hatua ya vitendo vizuri ambavyo vinaweza kutekelezwa katika muda mfupi hadi muda wa kati, na matokeo ya kudumu kwa muda mrefu ambayo yanahakikisha uboreshaji katika ustawi wa wananchi.”
Kilimo kilionekana kama ufunguo wa pekee wa kukabiliana na changamoto za umaskini ambao nchi inakabiliwa nao ambao ulichochewa zaidi na ukame uliosababishwa na El Nino katika msimu uliopita.
Lakini hata kabla ya hapo, umaskini ulikuwa tayari uko juu, shukrani kwa wakabilianaji wa machafuko ya ardhi kutoka kwa wakulima wa kizungu miaka 16 iliyopita, na kuacha ardhi katika mikono ya wakulima ambao hawana vifaa asili.
Pamoja na sehemu kubwa ya ardhi iliyoacha chini/bila uzalishaji kufuatia zoezi la marudio ya ugawaji wa ardhi, Daktari Jesimen Chipika, mratibu wa kitaifa wa Mpito wa Mpango wa Kupunguza Umaskini (MMKU), alihusisha kuongezeka kwa viwango vya umaskini hapa kwa sekta ya kilimo duni.
“Viwango vya umaskini vinaendelea kupanda nchini kote, na familia nyingi zinapitia mapungufu ya chakula kutokana na kilimo duni,” Chipika aliambia IDN.
Hata hivyo, wakati umaskini unaendelea miongoni mwa wakulima wadogo wadogo nchini ambapo, kulingana na Wizara ya taifa ya Kazi na Ustawi wa Jamii, takriban milioni saba ya wakazi wa vijijini wanaishi katika umaskini uliokithiri, waziri wa maendeleo ya kiuchumi; Chinamasa anazungumzia kilimo kama chachu ya mafanikio ya kiuchumi.
“Kubadili kilimo kutakuwa na matokeo chanya kwenye uchumi wote, na kwa hakika hapo ndipo maisha yanapatikana, kwa sababu asilimia 75 ya wakazi wanategemea kilimo,” Chinamasa aliambia IDN.
Zimbabwe ina idadi ya watu takriban milioni 3, na asilimia 67 ya hawa wanaishi katika maeneo ya vijijini.
Umaskini nchini Zimbabwe umekuwa kwa muda mrefu kulaumiwa juu ya ufisadi katika duru za serikali na wanaharakati wa mashirika ya kiraia hapa wanasema kwamba jitihada ya Zimbabwe ili kufikia lengo la ukuaji endelevu wa kiuchumi la Umoja wa Mataifa linakaa juu ya uamuzi wa nchi kupambana na ufisadi katika ngazi za juu serikalini.
“Utawala duni wa kampuni unazuia imani ya wananchi wakati unaweza pia kuwa uharibifu kwa uchumi wa taifa wakati nchi iko katika haja kubwa ya mitaji ya kitaifa,” Owen Dliwayo, afisa wa mipango wa Mtandao wa Hatua ya Mazungumzo ya Vijana, kundi la kushawishi vijana hapa, liliambia IDN.
Wakati huo huo, uchumi duni wa Zimbabwe pia kulaumiwa juu ya mshikamano wa Rais Robert Mugabe na sera za kiuchumi zenye utata, kulingana na wanauchumi wa kujitegemea hapa.
Haya, wanasema, yamesababisha taifa hili nyuma katika masuala ya kufikia SDG la Umoja wa Mataifa la kukuza umoja na ukuaji endelevu wa uchumi, ajira na kazi ya heshima kwa wote.
“Pamoja na kuona ni jinsi gani ya uharibifu sera ya uzawa kwamba serikali ya Mugabe inaendelea kufukuza, ameshinda akiita kuchukuliwa kwa makampuni yanayomilikiwa na wageni na Wazimbabwe weusi, akiwatishia wawekezaji wowote wenye uwezo,” Kingston Nyakurukwa, mwanauchumi wa kujitegemea hapa, aliambia IDN.
Kwa mujibu wa Sheria ya Uzawa na Uwezeshaji wa Kiuchumi ya Zimbabwe, asilimia 51 ya biashara za kigeni lazima vitengewe wazawa, msimamo wengi kama Simango wanahisi utawaweka bila ajira kwa muda mrefu kidogo.
“Uzawa umesaidia kuwaweka wawekezaji wa kigeni mbali na Zimbabwe, inamaanisha kuendelea kwa ukosefu wa ajira kwetu,” Simango alisema. (IDN-Habari Kwa Kina – 1 Julai 2016)