Na Busani Bafana
BULAWAYO, Zimbabwe (IDN) — Eneo la Biashara Huru la Bara la Afrika lililosubiriwa kwa muda mrefu (AfCFTA)— limeanza kuwa eneo kubwa zaidi la biashara huru ulimwenguni kwa enea—lililoanza kutumika mnamo Januari 1, 2021, linaahidi enzi mpya ya biashara ya Kiafrika.
Mkataba wa biashara huru barani kote Afrika unaweza kuimarisha mapato ya eneo kwa dola bilioni 450 na kuwainua watu milioni 30 kutoka katika umaskini uliokithiri ifikapo mwaka wa 2035, iwapo unaambatana na mageuzi muhimu ya sera na hatua za kuwezesha biashara, kulingana na Benki ya Dunia. Linapofanya kazi kikamilifu, eneo la Biashara Huru litaunda soko la bilioni 1.2 na kuendesha Pato la Taifa kwa pamoja la trilioni dola 2.5.
Dk Wim Naudé, Profesa wa Somo la Kiuchumi katika Idara ya Somo la Kiuchumi na Shule ya Biashara ya Chuo Kikuu cha Cork nchini Ireland, anaeleza: Biashara ni moja ya injini kubwa za ukuaji wa kiuchumi na ustawi kwani inaruhusu nchi kubobea katika uzalishaji na kutofautisha katika matumizi.
Utaalam katika uzalishaji huruhusu ujifunzaji, uvumbuzi na tija kubwa. Kubadilisha hili kwa bidhaa kutoka mahali pengine husababisha matumizi ya juu na ustawi kuliko vile ambavyo nchi ingeweza kufikia katika uhuru wa kiuchumi.
“Eneo la biashara huru litaimarisha athari hizi zote kwani kutakuwa na vizuizi vichache vya kufikia masoko, masoko makubwa, chaguzi zaidi kwa watumiaji, ushindani zaidi wa kushinikiza makampuni kuwa yenye matokeo zaidi,” Naudé anaambia IDN katika mahojiano. Hapa ni vifungu muhimu:
Swali: Kwa kuzingatia tofauti za uchumi kote barani Afrika na bila kutaja sera tofauti za biashara na katika hali nyingi vizuizi vilivyoko Afrika, unaonaje eneo hili la biashara huru linapatanisha biashara barani Afrika?
Wim Naudé: Eneo la biashara huru litachochea uwekezaji, uvumbuzi, na ujasiriamali. Kwa hivyo AfCFTA ni habari njema na fursa ya kihistoria kwa nchi za Kiafrika. Ukweli kwamba uchumi wa nchi hutofautiana sio jambo — kwa kweli haswa kwa sababu uchumi ni tofauti, biashara ni muhimu hata zaidi kufikia mafanikio katika ustawi.
Kumbuka, nchi nyingi za Kiafrika ni ndogo, na pia, Afrika ina nchi nyingi ambazo hazina bahari kuliko bara lolote Duniani — kwa hivyo kuondoa vizuizi vya kibiashara ni muhimu hata zaidi barani Afrika kuliko kwa mfano katika nchi kubwa za pwani.
Swali: Je, Eneo la Biashara Huru la Bara la Afrika linatoa fursa gani kwa viwanda barani Afrika?
Wim Naudé: Nchi nyingi za Kiafrika tangu mwaka wa 2000 zimekuwa kwenye njia ya ukuaji wa viwanda (utengenezaji), japo kutoka msingi mdogo. Mwelekeo ni mzuri. Katika karatasi ya IZA ninaelezea aina tatu za Viwanda vya Kiafrika vinavyofanyika.
Ninatarajia kwamba AfCFTA itaimarisha hili: kwa hivyo itaruhusu (i) nchi ambazo utengenezaji wa hali ya juu (kulingana na kwa mfano; utengenezaji wa kuongezeka, IoT, kufanya kidijitali) vimefanyika ili kuongeza hili (k.m. Afrika Kusini, Kenya, Naijeria) (ii) nchi ambazo uzalishaji mkubwa wa kazi upo (kwa mfano; utengenezaji wa fanicha) kuweza kubaki na ushindani kwa muda mrefu kuliko bila AfCFTA (kwa sababu ya uchumi kuongezeka) (mfano; Tanzania, Uhabeshi) na (iii) nchi ambazo sekta za huduma zenye tija kubwa, muhimu kwa utengenezaji, zinakuwa maarufu — kama vile huduma za biashara, mipango ya usafirishaji na usafirishaji (mfano; Morisi, Botswana) – kuwa na ufanisi hata zaidi katika hili na kubobea zaidi, kwani sasa wanaweza kutoa huduma hizi kuvuka mipaka kwa wazalishaji katika nchi zingine za Kiafrika kwa urahisi zaidi.
Swali: Je, nchi za Kiafrika zinawezaje kufikia ukuaji wa haraka wa kiuchumi kupitia utambuzi wa kimazingira na utofauti wakati zinachukua faida ya kufanya kidijitali?
Wim Naudé: Mkataba wa Paris wa 2015 na mikutano inayofuata ya COP imesisitiza hitaji la nchi tajiri kuunda utaratibu wa ufadhili wa kimataifa kuwezesha kukabiliana na kupunguza mabadiliko ya hali ya hewa katika nchi zinazoendelea.
Fedha nyingi zinapatikana kwa hili. Afrika, kama sehemu inapaswa kuongeza juhudi kufikia na kutumia ufadhili huu kusaidia uwekezaji katika sekta. Kwa upande wa makubaliano ya TRIPS (juu ya Vipengele Vinavyohusiana na Biashara vya Haki za Miliki za Kiakili) pia, uchumi wa hali ya juu ulijitolea kuhamishia teknolojia kwa nchi zinazoendelea. Lakini hili halifanyiki haraka sana au kwa ufanisi — tena, Afrika kama sehemu inapaswa kudai uzingatifu wa hili, kwa ufikiaji wa kasi wa teknolojia za hali ya hewa.
Mwishowe, moja ya mahitaji muhimu zaidi kwa maendeleo ya viwanda ni upatikanaji nafuu wa nishati/umeme. Tunahitaji kuona utoaji mkubwa wa umeme barani kote. Kwa hili, uwekezaji katika makampuni ya nishati ya nyuklia utahitajika katika bara zima kuhakikisha nishati ya kuaminika bila ongezeko la gesi chafu. Teknolojia za dijitali ni muhimu kusaidia uwekezaji huu wote.
Swali: Je, Afrika inawezaje kudhibiti deni lake na kukuza fedha za ubunifu kwa uendelevu wa kifedha?
Wim Naudé: Kimsingi nchi za Kiafrika zinapaswa kukopa! Bara linapaswa kujenga deni, na linaweza kwa sababu lina idadi inayokua ya watu (ambao watalipa ushuru katika siku za usoni kutumikia deni), na fursa za uwekezaji ambazo zinaweza kutoa faida kubwa, kupewa hisa ndogo za rasilimali. Hitaji pekee ni kwamba pesa zilizokopwa zinapaswa kuwekezwa na kutumiwa kwa busara: kutumika kwa kuongeza uwezo wa uzalishaji. Halafu, nafasi ya kifedha ya nchi itakuwa endelevu.
Mimi sio shabiki mkubwa wa kile kinachoitwa “fedha za kiubunifu” —kukumbuka shida ya kifedha ya ulimwengu na ubunifu wake wa uharibifu wa kifedha kama vile CDOs (majukumu ya deni zenye dhamana)? Kanuni rahisi za kiuchumi bado hutoa ushauri bora—kopa, tenga fedha hizi kwa shughuli za uzalishaji (sio kukodisha-kutafuta biashara kubwa, au kwa watendaji wa kiserikali katika biashara na familia zao!) Na kudumisha deni kupitia kuongezeka kwa ukuaji ambao uwekezaji huu unasababisha [IDN-InDepthNews — 6 Aprili 2021]
Ripoti inayohusiana: Usimamizi wa AfCFTA na UNDP walitia saini makubaliano ya ushirikiano wa kimkakati kukuza biashara barani Afrika
Picha: Dk Wim Naudé, Profesa wa Somo la Kiuchumi katika Idara ya Somo la Kiuchumi na Shule ya Biashara ya Chuo Kikuu cha Cork nchini Ireland na picha ya AfCFTA kutoka kwa tovuti ya Umoja wa Afrika.