Na Joshua Masinde
NAIROBI (IDN) – Matumizi ya nishati kwa ufanisi yana ufunguo wa mabadiliko ya maisha vijijini mwa Afrika. Makampuni madogo yanaweza kuboresha taratibu zao za uzalishaji na ufanisi kama yangepata ufanisi bora wa umeme na teknolojia.
Bila umeme, biashara ndogo za vijijini hutumia zana ambazo sio za kisasa za mwongozo wenye nguvu za kibinadamu na za kupoteza muda, na mara nyingi hugeuka fursa nyingi za kuongeza thamani au bidhaa mbalimbali.
Kuridhisha haja ya nguvu za umeme za makampuni ya kibiashara hutoa fursa kwa wahusika wa sekta ya kibinafsi kama JUMEME, kampuni ya Tanzania inayoendeleza mini-gridi (nishati) za jua ili kuunganisha biashara na kaya katika maeneo ya mbali.
Energy 4 Impact – shirika lisilo la faida linalofanya kazi na biashara za mitaa kupanua ufikiaji wa nishati barani Afrika – limeshirikiana na JUMEME katika jukumu la ushauri ili kusaidia kuhamasisha mahitaji ya umeme kati ya wateja wengi na kuendeleza uwezo wa biashara wa wajasiriamali wadogo kutumia nishati kwa mabadiliko ya kiuchumi, na kusababisha uzalishaji mkubwa na matumizi ya nguvu za umeme.
Ikilinganishwa na kaya, makampuni ya biashara huchukua kiwango kikubwa cha nguvu za umeme na hutoa kwa msanidi chanzo imara cha mtiririko wa fedha na viwango bora vya faida. Kujenga uwezo na mazingira kwa ajili ya biashara kupata vifaa vya umeme kunaweza kuboresha taratibu zao na uzalishaji na kuchangia kwa uendelezaji wa mini-gridi.
Mnamo Aprili 2016, JUMEME ilizindua mini-gridi ya jua huko Bwisya, kijiji kikubwa zaidi kati ya vinane kwenye kisiwa cha Ukara, kwenye Ziwa Victoria nchini Tanzania. Tangu mini-gridi ianze kufanya kazi, kumekuwa na ongezeko kubwa katika shughuli za kibiashara.
Biashara chini ya 50 zilizopo na biashara mpya sasa zinaunganishwa na nguvu za umeme. Baadhi ya biashara ambazo zilitegemea uwezo usio wa kisasa au jenereta za dizeli kwa ajili ya kusaga nafaka, useremala, urekebishaji wa baiskeli na pikipiki zimeweza kuwa za kisasa na kupanuka. Biashara kubwa zinazohusika na kuangua kwa mayai, dobi, kuoka mkate, usindikaji wa juisi, uzalishaji wa barafu, utengenezaji wa nywele, uzalishaji wa bisi, na kulehemu chuma zimeibuka.
Takwimu zilizokusanywa na JUMEME zinaonyesha uwiano wa moja kwa moja kati ya kuongezeka kwa vifaa na matumizi ya nguvu za umeme. “Tumeona uboreshaji wa ufanisi na tija katika mashine za kusaga, kazi za mbao, kazi za chuma na biashara za kuoka ambazo zimeunganishwa na mini-gridi,” anasema Robert Wang’oe, Mkuu wa Masoko katika JUMEME. “Tunatarajia biashara mpya kuja kwenye mkondo, kwa mfano zile za usafishaji wa maji safi ya kunywa.”
Hata hivyo, ingawa nguvu ya umeme inapatikana sasa, wafanyabiashara wengi wadogo hawawezi kumudu kununua vifaa. Hii ni kwa sababu hawawezi kupata mkopo wa kununua, kwa kuwa wanafikiriwa kuwa wakopaji ambao ni hatari kubwa, anasema Diana Kollanyi, Meneja wa Mpango wa Energy 4 Impact.
“Moja ya mikakati yetu ya kuongeza ushirikishaji wa kifedha kwa makampuni madogo kwa ajili ya matumizi ya uzalishaji ilikuwa ni kutoa dhamana zisizo za fedha za mikopo kwa watoa fedha. Hata hivyo, kulikuwa na mvuto mdogo kwa watoa huduma kwa sababu ya michakato ya kutatanisha ya utawala iliyohusika katika mpango huo. Mkakati mwingine ni kualika watoa fedha kwa vijiji kwenye kisiwa na kupima uwezo wa biashara na kujenga kesi kwa ajili ya utoaji wa mikopo. Hata hivyo, kutokana na kiasi cha chini cha mkopo kilichoombwa, idadi ndogo ya wafanyabiashara na gharama za juu za utawala na mapatano, njia hii haikufanya kazi aidha,” anaelezea.
Matokeo yake, JUMEME waliamua kutumia mbinu ya kutoa fedha ya ndani ya nyumba, ambayo inawezesha wajasiriamali wadogo kupata vifaa vya matumizi ya uzalishaji kwa mkopo moja kwa moja kutoka kwao. Kampuni hiyo inajenga njia zake za kifedha kusaidia wateja kupata vifaa. Kwa njia ya mpango huu wateja wanaweza kuagiza vifaa vinavyonunuliwa na JUMEME na kuvilipia kwa muda uliokubaliwa, kwa kawaida miezi sita.
Kwa niaba ya JUMEME, Energy 4 Impact imefanya idadi ya tathmini ya mahitaji na shughuli za kusisimua, pamoja na kampeni za kuhamasisha matumizi ya uzalishaji.
“Tulifanya majadiliano kadhaa na JUMEME kuhusu jinsi bora kusaidia biashara zinazohitaji kupata vifaa vipya,” anasema Diana. “Tulifanya uchambuzi ili kuhakikisha uwezekano wa biashara hizi kabla ya kupata vifaa na kisha kufanya kazi na wamiliki wa biashara kuimarisha mpango wao wa biashara na ujuzi. JUMEME ilitaka uhakika kwamba wajasiriamali watakuwa katika nafasi ya kulipa vifaa kwa muda uliokubaliwa, kulipa bili za umeme na bado kupata faida.”
Hadi sasa, biashara 12 zimefadhiliwa kupata mashine ya kusaga mahindi, mashine ya kutoa maganda kwenye mchele, mashine ya kusaga mhoga, mashine za kulehemu na useremala, mashine ya kuangua mayai ya kuku na mashine ya kuunda barafu. Wafanyabiashara wote wamelipa au wanakaribia kukamilisha kulipa mikopo yao.
Wajasiriamali wengine kumi wamechukua vifaa vya ziada ili kupanua au kuchanganya biashara zao, na kujenga angalau fursa za ajira 82 kama matokeo.
Baada ya kuunganishwa na gridi, Elias Malima mwenye umri wa miaka 25, mmiliki wa karakana ya pikipiki, aliweza kupanua saa zake za kazi. Alipata mashine ya umeme ya kushinikiza hewa kwenye matairi ya pikipiki na tangu wakati huo ana zaidi ya mara mbili ya idadi ya wateja anaowahudumia kutoka 15 au chini hadi karibu 35 kwa siku na mapato yake yameongezeka kwa asilimia 50. Amewaajiri wafanyakazi watatu na ana mipango ya kufungua karakana nyingine ya pikipiki katika kijiji jirani mara moja JUMEME inafungua mini-gridi nyingine baadaye mwakani.
“Nilipokuwa nikishinikiza hewa kwa matairi ya pikipiki kwa mikono (kutumia njia zisizo za kisasa), Washauri wa Energy 4 Impact walipendekeza niweze kupata mashine ya hewa ya kutumia umeme. Walinisaidia kuandika mpango wa biashara, ambao ulionyesha uwezekano wa mtiririko wa fedha na mpango wa kulipa. Hivyo ndivyo nilivyopata kifaa/mashine kutoka kwa JUMEME kwa mkopo,” anasema Elias, ambaye amelipa kikamilifu mashine yake ya hewa.
Constantine Mulangi, mtaalamu mwenye umri wa miaka 67 katika kuunda fremu za dirisha na mlango, kukarabati pikipiki na vifaa vya jikoni kama vile sufuria, vifaa vya kukaanga na visu, alipokea msaada wa kuandaa mpango wa biashara wa kupata mashine ya kulehemu na mashine mbili za kulainisha chuma kutoka JUMEME kwa mkopo.
“Pia tulimsaidia Constantine kuendeleza mpango wa kulipia,” anasema Jesse Kyenkungu, Afisa wa Nje wa Matumizi ya Ufanisi katika Energy 4 Impact nchini Tanzania. “Hii ilimuongoza juu ya vipengele kama vile gharama za awali za vifaa vilivyochukuliwa, amana iliyowekwa ili kupata vifaa, riba angelipa na amana za kila mwezi zinazohitajika kukamilisha malipo ndani ya muda uliokubaliwa.”
Kama vile mini-gridi nyingi zinazotumika katika mazingira ya vijijini, JUMEME inakabiliwa na changamoto ya kuweka gharama za ushuru chini ili kuunda mahitaji ya kutosha, wakati inabaki kupata faida. Energy 4 Impact imesaidia JUMEME kuendeleza muundo wa ushuru unaofaa kwa mahitaji mbalimbali ya watumiaji, ambao ni pamoja na ushuru wa nyumbani na biashara. Pia husaidia kampuni kuelewa mtazamo wa bei wa wateja na kuhamasisha wateja juu ya haja ya miundo tofauti ya ushuru.
Kama njia ya kupanua njia zao za mapato na kuimarisha uendelevu wake, JUMEME imeanza kutumia nishati wanazozalisha kuendesha biashara yao ya samaki ya kuganda na mlolongo wa utoaji ili kutumikia masoko ya ndani. Hii hutoa kwa kampuni mtiririko wa ziada wa fedha, huku ikitoa huduma muhimu kwa jumuiya, ikiunda kazi za mitaa na kuchangia maendeleo ya kiuchumi ya kijijini. [IDN-InDepthNews – 09 Mei 2018]
Picha: Energy 4 Impact mjasiriamali aliyesaidiwa kwa Kisiwa cha Ukara, kwenye Ziwa Victoria nchini Tanzania. Mwandishi: Joshua Masinde | IDN-INPS
IDN ni shirika la bendera la Shirikisho la Habari la Kimataifa.