โดย Kalinga Seneviratne
ข้าวสาร กรุงเทพ (IDN) – เมื่อผู้คนพูดคุยเกี่ยวกับการพัฒนาการที่ยั่งยืน แทบไม่มีผู้ใดเลยที่เอ่ยถึงคนค้าขายริมถนนจำนวนมากที่เลี้ยงชีพบนถนนในประเทศไทยจากทั่วทั้งส่วนที่เหลือของเอเชีย
แม้แต่ความพยายามนับครั้งไม่ถ้วนเพื่อยับยั้งไม่ให้พวกเขาทำธุรกิจ – เช่นเดียวกับความพยายามที่ยาวนานนับปีของผู้ว่าราชการของกรุงเทพมหานครที่ไม่ประสบผลสำเร็จในการกวาดล้างคนค้าขายริมถนนบนถนนในเมือง – ผ่านไปโดยไม่มีใครสังเกตเห็นได้ในสื่อ
“การจำหน่ายสินค้าบนถนนมีแนวโน้มที่จะดึงดูดนักท่องเที่ยวไปยังกรุงเทพ มันเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตแบบไทยและนักท่องเที่ยวต้องการที่จะสัมผัสมัน” Pattama Vilailert ผู้ให้คำปรึกษาด้านการท่องเที่ยวกล่าว “นักท่องเที่ยวบางรายมาประเทศไทยเพื่อลิ้มรสชาติอาหารริมทางที่สมเหตุสมผล (โดยเฉพาะ)”
Vilailert ตั้งข้อสังเกตว่าหลังจากมาเที่ยวกรุงเทพ นักท่องเที่ยวชาวจีนจำนวนมาก ตัวอย่างเช่น ภาพที่โพสต์ของแผงขายอาหารริมทางบนสื่อสังคมนั้นเป็นที่กล่าวถึงและจากนั้นคนอื่น ๆ จะมาทาน ถ่ายภาพและโพสต์มันบนสื่อสังคมเช่นเดียวกัน “มันเป็นส่วนหนึ่งของความสำเร็จในการเดินทาง” เธอแย้ง เมื่อปีที่ผ่านมามีนักท่องเที่ยวชาวจีนราว ๆ 10 ล้านคนมาเที่ยวที่ประเทศไทย
เมื่อเดือนเมษายนปีที่ผ่านมา หนึ่งเดือนหลังจากที่กรุงเทพถูกตั้งชื่อว่าเป็นจุดหมายปลายทางของอาหารริมทางที่ดีที่สุดในโลกโดย CNN กรุงเทพมหานคร (BMA) ได้ประกาศว่าจะทำการกำจัดการคนค้าขายริมถนนบนทางเดินของกรุงเทพออกไปเพื่อความสะอาด ปลอดภัยและเป็นระเบียบ
Wanlop Suwandee หัวหน้าที่ปรึกษาของผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร กล่าวจากนั้นว่า “คนค้าขายริมถนนได้ใช้พื้นที่ทางเดินมาเป็นเวลายาวนานเกินไปและเราได้ให้พื้นที่เพื่อขายอาหารและผลิตภัณฑ์อื่น ๆ ตามกฎหมายในตลาดเรียบร้อยแล้ว ดังนั้นจะไม่มีการอ่อนข้อให้กับการดำเนินการนี้”
ในเดือนมิถุนายนปีที่ผ่านมา ตัวแทนของคนค้าขายริมถนนจาก 50 เขตของกรุงเทพได้ยื่นหนังสือให้กับนายกรัฐมนตรี พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา โดยสอบถามว่าพวกเขาจะได้รับอนุญาตให้ค้าขายต่อบนถนนเนื่องจากมันเป็นวิถีชีวิตของพวกเขาหรือไม่ มีการรายงานจากกลุ่มข่าว Nation ว่าคนค้าขายริมถนนได้บรรยายถึงมาตรการของรัฐบาลและ BMA เพื่อจำกัดขอบเขตของคนค้าขายริมถนนของกรุงเทพเพื่อออกกำหนดพื้นที่และตลาดว่ารุนแรงเกินไป
หนึ่งในพื้นที่ที่ได้รับการยกเว้นจากการสั่งห้ามก็คือสถานที่พักของนักท่องเที่ยวแบกเป้ของข้าวสาร พื้นที่เชิงประวัติศาสตร์ที่เขตแดนติดกับแม่น้ำเจ้าพระยา เป็นเวลานานนับทศวรรษแล้วที่พื้นที่แห่งนี้เป็นแม่เหล็กสำหรับนักท่องเที่ยวที่จำกัดงบประมาณด้วยโฮสเทลและเกสต์เฮาส์ราคาถูก … และคนค้าขายริมถนน
ทุกวันนี้ ไม่เพียงแต่นักท่องเที่ยวจากตะวันตกเท่านั้นหากแต่ยังมีนักท่องเที่ยวเอเชียนับพันที่สนใจวัฒนธรรมการค้าขายริมถนนของกรุงเทพ ซึ่งเป็นการสร้างบรรยากาศที่เหมือนกับงานเทศกาลหลังจากพระอาทิตย์ลับฟ้าที่มีถนนเรียงรายเต็มไปด้วยโต๊ะและเก้าอี้แบบพับได้ของแผงขายอาหารที่แทบจะปิดทางสัญจรเพื่อค้าขาย นอกจากนั้นโรงแรมและผับในบริเวณใกล้เคียงจำนวนมากยังตั้งโต๊ะและเก้าอี้แบบพับได้ของตนเองบนถนนอีกด้วย แผงขายอาหาร ‘เต็นท์’ มหาศาลถูกตั้งขึ้นบนทางเดิน โดยขายของเช่นเสื้อผ้า รองเท้า กระเป๋าและของที่ระลึก ท่ามกลางของอื่น ๆ
เป็นเวลาหลายปีที่การศึกษาได้แสดงให้เห็นว่าการค้าขายริมถนนเป็นวิถีชีวิตหลักสำหรับคนไทยหลายต่อหลายคนที่มีระดับการศึกษาต่ำ และเมื่อเป็นเช่นนั้นแล้ว มันได้กลายมาเป็นแหล่งที่มาของรายได้สำหรับครอบครัวที่ยากจนในเมือง ซึ่งบางส่วนได้อพยพมาจากหมู่บ้าน
ที่นี่ในข้าวสาร มีการกล่าวว่าคนค้าริมถนนได้จ่ายค่าธรรมเนียมรายเดือนต่อใครบางคน ไม่ว่าจะเป็นเจ้าของที่ดินหรือเจ้าของร้านที่พวกเขาขายอาหารของตนเอง ติดสินบนตำรวจหรือค่าธรรมเนียมให้กับองค์กรในละแวกอย่างไม่เป็นทางการ
อย่างไรก็ตาม นุช คนค้าขายริมถนนในวัย 40 ได้ขายก๋วยเตี๋ยวจากรถเข็นเคลื่อนที่มาเป็นเวลานานหลายปี ได้บอกกับ IDN ว่าแผงขายอาหารเคลื่อนที่ไม่ต้องจ่ายให้กับตำรวจ “หากฉันมีร้านประจำฉันก็จะต้องจ่าย” เธอบอกกับ IDN โดยเสริมว่า “ฉันมีครอบครัวในกรุงเทพที่จะต้องเลี้ยงดูจากสิ่งที่ฉันหามาได้นี้” แต่พ่อค้าใหม่ที่มีชื่อว่า ทศ ได้บ่นว่า “ผมต้องจ่ายเงินทุกวันเพื่อทำธุรกิจ ไม่มีเงิน ตำรวจก็จับผม พวกเขามาทุกวันเพื่อเอาเงิน”
หนึ่งในคนค้าขายริมถนนซึ่งเป็นหนึ่งในคนงานพม่าของเขาได้บอกกับ IDN ว่าเป็นคนกัมพูชา ได้กล่าวว่าเขาตั้งแผงขายอาหารเป็นเวลา 24 ชั่วโมงต่อวัน “ฉันดูแลตอนกลางคืน น้องสาวของผมมาในตอนเช้า” เขาอธิบายโดยปฏิเสธที่จะให้ชื่อของเขา เขาไม่เต็มใจที่จะบอกหากเขาจะต้องจ่ายให้กับตำรวจแต่เขาก็ระบุว่าเขาได้ระบุว่าเขาจะต้องจ่ายให้ “ใครบางคน” เพื่อดำเนินการที่นี่
เขาจ้างคนงานหนุ่มสาวราว ๆ แปดคน – ทั้งชายและหญิง – จากพม่า เขามีครัวของเขาเองและโต๊ะรวมทั้งเก้าอี้สำหรับลูกค้าของเขาใต้เต็นท์ทั้งห้า ทั้งหมดนี้จะถูกนำออกมาและเก็บไว้ในด้านหลังจากรถกระบะในเช้าวันจันทร์และนำกลับออกไปในวันอังคาร เนื่องจากแผงขายอาหารบนถนนไม่ได้รับอนุญาตให้ดำเนินการในวันจันทร์
การพูดคุยสบาย ๆ กับคนค้าขายริมถนนทำให้ IDN ทราบว่าคนค้าขายริมถนนส่วนใหญ่ที่ขายสินค้าที่ไม่ใช่อาหารเช่น เสื้อผ้า รองเท้าและกระเป๋ามาจากพม่า บ้างก็มาจากเนปาล คนส่วนใหญ่จะอยู่ในวัย 20 และ 30 พวกเขาไม่เต็มใจที่จะให้ชื่อของพวกเขา หญิงชาวพม่าในวัย 30 ขายกระเป๋าและพูดว่า “เจ้านาย” ของเธอจ่ายให้เธอ 350 บาท (ประมาณ 10 ดอลลาร์) ต่อวันโดยเพิ่มค่าคอมมิชชั่นสองเปอร์เซ็นต์ทุก ๆ ยอดขาย 1,000 บาท
ชายอายุ 28 ปีที่บอกว่าชื่อของเขาคือ Kumar ได้กล่าวว่าเขาเป็นชาวเนปาลโดยกำเนิดแต่เป็นพลเมืองของพม่าที่มาจากมัณฑะเลย์ “เรามาโดยมีการประทับตราหนังสือเดินทาง (ที่ชายแดน) และทำงานที่นี่ เราถูกกฎหมายที่นี่” เขายืนกราน “ไม่มีงานในมัณฑะเลย์ เราไม่อาจทนอดอยากได้ที่นั่น ผมได้ประมาณ 15,000 บาท (ประมาณ 425 ดอลลาร์) ต่อเดือนจากเจ้านาย นี่ไม่ใช่ร้านของผม เจ้านายจ่ายให้ตำรวจเพื่อให้ผมมีร้านที่นี่… ไม่ใช่ผม”
ในเดือนมกราคม มีการรายงานว่ามีเจ้าหน้าที่ไทยจับกุมคนอพยพมากกว่า 1,600 รายโดยส่วนใหญ่มาจากพม่า กัมพูชาและลาวที่มาทำงานเป็นคนค้าขายริมถนนหรือร้านอาหาร ภายใต้กฎหมายใหม่ พวกเขาอาจถูกจำคุกเป็นเวลาห้าปีหรือปรับสูงสุดถึง 10,000 บาท (ประมาณ 2,800 ดอลลาร์) และนายจ้างของผู้อพยพที่ผิดกฎหมายจะต้องเผชิญกับค่าปรับหนักมาก
คนนักสังคมสงเคราะห์ไทยที่ทำงานกับผู้ลี้ภัยชาวพม่าเป็นเวลานานนับสองทศวรรษ แต่ไม่ต้องการเอ่ยชื่อได้บอกกับ IDN ว่ามีคนงานพม่าราว ๆ สี่ล้านคนที่ทำงานในประเทศไทยและมีเพียง 200,000 คนที่มีสถานที่ถูกกฎหมายเพื่อทำงานที่นี่ “พวกเขาจ่ายให้เจ้าหน้าที่ในบริเวณชายแดนเพื่อรับใบอนุญาตทำงาน … นายหน้าชาวไทยได้หลายพันบาทจากพวกเขาแต่ละคน” เธออธิบาย
“ตราบเท่าที่พวกเขาสามารถพูดภาษาไทยได้ พวกเขาอดทนและคนไทยไม่สนใจ” เธอกล่าวเสริม ผู้อพยพพวกนี้มาจากวัฒนธรรมที่เกือบทุกอย่างเป็นไปอย่างผิดกฎหมาย ดังนั้นเขาจึงเห็นว่าไม่มีอะไรผิดในการทำสิ่งต่าง ๆ โดยการจ่ายเงินให้ใครบางคน”
เธอมองไม่เห็นถึงปัญหาสำหรับคนค้าขายริมถนนของไทย (ผู้ที่เปิดแผงขายอาหารทั่วไป) ในแง่ของรายได้ที่ยั่งยืนสำหรับพวกเขาจากการค้าขายบนถนน
ในความเป็นจริงแล้ว เธอตั้งข้อสังเกตว่าคนงานอพยพเหล่านี้อาจมีส่วนช่วยให้การค้าขายบนถนนมีกำไรมากขึ้นและยั่งยืนสำหรับคนท้องถิ่นเนื่องจาก “ผู้อพยพซึ่งไม่มีเอกสารไม่สามารถได้รับงานที่จ่ายสูงยิ่งขึ้น … ดังนั้นพวกเขาจะทำงานให้แก่เจ้านายเพื่อเปิดร้านบนถนนของพวกเขาหรืองานในฐานะผู้ช่วยในครัว” [IDN-InDepthNews – 15 กุมภาพันธ์ 2018]