By Promise Eze
ABUJA, Jan 29 (IPS) – Mwezi Juni 2024, Zainab Abdul mwenye umri wa miaka 26 aliona binti yake mwenye umri wa miaka miwili akibadilika rangi, akipungua uzito, na akipambana na kuhara. Hakushangaa. Kwa kuwa majambazi wanaohusishwa na wanajihadi waliwalazimisha kuondoka katika kijiji chao huko Kadadaba, Jimbo la Zamfara, kaskazini-magharibi mwa Nigeria, familia yake ilikuwa ikiishi katika kambi ya wakimbizi isiyo na upatikanaji mdogo wa chakula.
Hofu ya Abdul ilithibitishwa katika kituo kinachosimamiwa na Madaktari Wasio na Mipaka/Médecins Sans Frontières (MSF), ambapo aliambiwa mtoto wake alikuwa na utapiamlo mkali.
“Nilipokea chakula cha matibabu kilicho tayari kutumika (RUTF), na kilimsaidia sana. Alijisikia ahueni walipomdunga sindano, dawa na maziwa. Kama unavyoona, sasa anapata nafuu taratibu, tofauti na hapo awali,” Abdul aliiambia IPS.
Wakati mtoto wa Abdul alinusurika na utapiamlo, wengine wengi hawana bahati kama hiyo. Nigeria inapambana na amgogoro mkubwa wa utapiamlo, hasa katika eneo la kaskazini, ambako umaskini, uhaba wa chakula, huduma duni za afya, na kupanda kwa gharama za maisha zimeenea. Nchi ina moja ya juu zaidi dunianiviwango vya ukuaji duni miongoni mwa watoto, naasilimia 32ya walio chini ya miaka mitano walioathirika.
Kulingana na UNICEF, utapiamloathariWatoto milioni 2 nchini Nigeria, hasa kaskazini, na kusababisha vifo vya takribanwatoto 2,400chini ya miaka mitano kila siku.
Imegubikwa na Vurugu
Wataalamu wanasema ukosefu wa usalama ndio chanzo kikuu cha utapiamlo kaskazini mwa Nigeria. Katika kaskazini magharibi,makundi yenye silahakuwafukuza wakulima katika ardhi yao, kufunga masoko, na kunyang’anya jamii. Vurugu hii inakulazimishwazaidi ya watu milioni 2.2 kukimbia, na wengi sasa wanaishi katika kambi zilizojaa watu na rasilimali chache.
Kaskazini mashariki, migogoro inayoendelea inatatiza kilimo na uzalishaji wa chakula. Familia zinazorudi katika ardhi yao zinaogopa kulima mbali na miji ya kijeshi, na kuwaacha katika hatari ya njaa.
Uhaba wa chakula ni mbaya kiasi kwamba baadhi ya familia hulazimika kula maganda ya muhogo ili kuishi.
“Tunateseka sana. Hatuna chakula cha kula na hatujaweza kulima kwa zaidi ya miaka minne kwa sababu majambazi walitufukuza kutoka kwa jamii zetu. Hatuna hata makazi sahihi. Ninapozungumza na wewe sasa, sijala chochote. Tunahitaji msaada wa haraka kutoka kwa serikali,” alisema Hannatu Ismail, mkazi wa kambi ya wakimbizi huko Zamfara.
Aminu Balarabe, daktari wa umri wa makamo katika zahanati ya eneo la Gusau, mji mkuu wa Zamfara, anahofia kwamba ikiwa tatizo hilo halitashughulikiwa mara moja, matokeo yanaweza kuwa mabaya. Ingawa serikali imeanzisha kampeni kadhaa za kijeshi ili kuwaangamiza majambazi hao na kuwahimiza watu kurejea mashambani mwao, Balarabe anaamini kuwa kuna haja zaidi ya kufanywa.
Alisikitika kuwa ukosefu wa usalama unaoendelea tayari umelemaza huduma za afya hivyo kusababisha ugumu wa kutambua na kutibu utapiamlo ipasavyo katika eneo hilo.
“Suluhu ni kukabiliana na ukosefu wa usalama. Watu walio chini mara nyingi hawajalindwa na wanaachwa wakiwa katika mazingira magumu. Wao ni daima katika hatari. Ikiwa serikali itaingilia kati, kutoa msaada wa kweli, na kuchukua hatua madhubuti kuleta amani katika jamii hizi, mambo yanaweza kubadilika na kuwa bora. Ili kupambana na ukosefu huu wa usalama, serikali lazima ichukue hatua za haraka na madhubuti. Inasikitisha kwamba baadhi ya watu hawawezi kuishi katika miji au vijiji vyao kwa sababu ya ukosefu wa usalama. Wanalazimishwa kuishi na kulala katika kambi,” Balarabe alisema.
Mgogoro wa Kibinadamu
Kwa miaka mingi, mashirika kama vile Kamati ya Kimataifa ya Msalaba Mwekundu (ICRC), UNICEF, na MSF wamekuwa nayoaliinua kengelekuhusu mzozo wa utapiamlo unaozidi kuwa mbaya, na kusisitiza hitaji la dharura la msaada zaidi wa kibinadamu. Mara kwa mara wametoa wito kwa mamlaka, mashirika na wafadhili wa Nigeria kuchukuahatua ya harakaili kukabiliana na chanzo cha mgogoro.
Mnamo 2024, MSFalitoa hudumakwa zaidi ya watoto 294,000 wenye utapiamlo kaskazini mwa Nigeria. Shirika la misaadaimefichuliwakwamba hali ya msongamano wa watu imewaacha wakiwatibu wagonjwa kwenye magodoro sakafuni kutokana na ufinyu wa nafasi.
Kufikia katikati ya 2024, ICRCtaarifaongezeko la asilimia 48 la visa vya utapiamlo na matatizo miongoni mwa watoto chini ya miaka mitano katika vituo vya afya vinavyosaidia ikilinganishwa na mwaka uliopita.
Ufadhili uliopunguzwaimefanya kuwa vigumu zaidi kwa mashirika kutunza watoto wenye utapiamlo. Upungufu wa chakula cha matibabu umeendelea na kuwa mbaya zaidi. Licha ya kuongezeka kwa visa vya utapiamlo duniani kote, mpango wa kukabiliana na kibinadamu wa Umoja wa Mataifa badohaijumuishiMkoa wa kaskazini magharibi mwa Nigeria.
Oluwagbemisola Olukogbe, mtaalamu wa lishe huko Lagos, Nigeria, ana wasiwasi kwamba utapiamlo unaweza kuathiri vibaya ukuaji wa watoto, maendeleo ya binadamu na maendeleo ya kiuchumi, na hivyo kutengeneza mzunguko unaorudisha nyuma jamii nyuma.
“Utapiamlo sugu na kudumaa kwa ukuaji katika utoto wa mapema kunaweza kusababisha ukuaji duni wa ubongo, matatizo ya kujifunza, na masuala ya kitabia. Hii inaathiri elimu, inapunguza uzalishaji katika utu uzima, na kuongeza hatari ya tatizo kupitishwa kwa kizazi kijacho,” aliiambia IPS.
Suluhisho Zilizoshindwa
Mnamo 2020, serikali ya NigeriakuanzishwaMpango wa Kitaifa wa Utekelezaji wa Sekta Mbalimbali wa Chakula na Lishe, mpango wa 2021–2025 unaolenga kukabiliana na uhakika wa chakula na utapiamlo, unaolenga kuimarisha uzalishaji wa chakula kupitia uwekezaji wa kilimo. Hata hivyo,Dk Idris Olabode Badiru, msomaji katika Chuo Kikuu cha Ibadan, anaangazia kuwa uwekezaji wa serikali katika kilimo umekuwa hautoshi.
Ingawa kilimo kinachangiaAsilimia 24 ya Pato la Taifa la Nigeriana huajirizaidi ya asilimia 30nguvu kazi nzima,ufadhili unabaki kuwa chinilengo la asilimia 10 lililowekwa na Umoja wa Afrika katika Azimio la Maputo la mwaka 2003.
Badiru anasema uwekezaji huu duni unatatiza uzalishaji, unashindwa kushughulikia mahitaji ya chakula yanayoongezeka ya idadi ya watu wanaoongezeka kwa kasi nchini Nigeria na haiwezi kukabiliana na uhaba wa chakula.
“Hata kama wakulima katika maeneo yenye matatizo hawawezi kufanya kazi katika mashamba yao, mikoa ya karibu bado inaweza kuchangia katika uzalishaji wa chakula. Wakulima hawa wanapaswa kusaidiwa ili kuongeza pato lao kupitia hatua kama vile programu za mafunzo zinazotolewa na huduma bora za ugani za kilimo. Kwa bahati mbaya, mashirika mengi ya ugani ya serikali hayafanyi kazi vizuri na yanahitaji kuboreshwa ili kuwasaidia wakulima vyema,” Badiru alibainisha.
Aliongeza, “Pia ni muhimu kuwapa wakulima zana muhimu na usaidizi wa kifedha, ingawa majaribio ya hapo awali yamezuiliwa na udanganyifu. Ili kukabiliana na hili, ni lazima mifumo bora ya uwajibikaji ianzishwe. Zaidi ya hayo, kilimo hakipaswi kutengwa, kwani kinategemea sekta zingine. Kurejesha miundombinu muhimu, kama vile barabara, madaraja, vifaa vya kuhifadhia na usambazaji wa umeme, ni muhimu katika kuboresha uzalishaji wa kilimo na kutatua changamoto za muda mrefu.
Juhudi za serikali kusambazanafaka za burekwa watu walio katika mazingira magumu, hasa katika maeneo yaliyoathiriwa na migogoro na yenye matatizo ya kiuchumi, wamepungua kwa kiasi kikubwa. Mipango hii imehujumiwa narushwa iliyoeneana upotoshaji wa rasilimali, kuzuia misaada kuwafikia wale wanaohitaji zaidi.
Wakati Ujao Mbaya?
Save the Children International inaimefichuliwakwamba watoto milioni moja zaidi nchini Nigeria watakuwa wakikabiliwa na utapiamlo wa hali ya juu ifikapo Aprili 2025 iwapo hatua za dharura hazitachukuliwa.
UNICEF inaalihimizaserikali kuimarisha programu za lishe na kuimarisha huduma ya afya ya msingi, ikisisitiza kwamba watoto zaidi ya 200,000 kaskazini-magharibi watahitaji chakula cha matibabu katika 2025.
Kwa Abdul katika kambi ya wakimbizi huko Zamfara, msaada wa serikali hauwezi kujadiliwa.
“Tunahitaji msaada wa haraka wa serikali kuhusu chakula. Siwezi kuvumilia kufikiria ni kiasi gani watoto hawa wameteseka na njaa. Siku nyingi, wanakula mara moja tu asubuhi na kwenda bila chakula hadi siku inayofuata au nyakati nyingine hadi usiku sana. Watoto wetu wanalia kutokana na njaa hadi wanaishiwa nguvu za kuendelea, na inavunja mioyo yetu kwasababu hatuna cha kuwapa,” aliiambia IPS.
KUMBUKA:Makala haya yameletwa kwenu na IPS Noram kwa ushirikiano na INPS Japani na Soka Gakkai International katika hali ya mashauriano na ECOSOC.
INPS Japan